پاکستان اچ کورونا ویکسینیشن دا آغاز، وبا توں بچݨ کیتے اہم سنگ میل

ترجمہ : ڈاکٹر سعدیہ کمال

محمد طیب

عالمی وباء کورونا وائرس ݙیکھدے ہی ڈیکھدے دنیا دے ترقی یافتہ  اتے ترقی پذیر ملکاں سودھے پوری دنیا کوں آپ دی وکیڑ اچ ڳھدے ، پاکستان اللہ تعالیٰ دے فضل اتے ٻہوں چنڳی ، وکھو وکھ تے موثر حکمت عملی نال نہ صرف کورونا وائرس دی پہلی اتے ݙوجھی لہر نال نبݨیے بلکہ  وائرس کوں کھڈݨ توں روکݨ کیتے وختی اقدامات ٻہوں گھٹ مدت اچ فیدہ ݙیوݨ آلی ویکسین گھنݨ دا اہم سنگ میل کامیابی نال ٹردا کریندا پئے ۔

وزیراعظم عمران خان ولوں پاکستان اچ کورونا دی وبا دے دوران روزگار اتے معیشت ݙوہیں دا پیتھا چلاوݨ دی حکمت عملی اختیار کیتی ڳئی تے نیشنل کمانڈ اینڈ آپریشن سینٹر (این سی او سی) اتے قومی رابطہ کمیٹی (این سی سی ) دا قیام  عمل اچ گھن آیا ڳیا ایں فورم اعلی سول و عسکری قیادت ‘صوبائی حکومتاں ‘ وزارت صحت سودھے سارے سٹیک ہورلڈرز دی مکمل حمایت اتے تعاون حاصل رہیا ۔این سی او سی دے پلیٹ فارم تے  طویل تے صبر آزما مرحلے ‘ سٹیک ہولڈرز دی مشاورت ‘ ماہرین دیاں تجویزاں دے بعد متفقہ فیصلیں نال اوکھا سفر کیتے تے اڄ پاکستان کورونا وائرس دی ویکسینشن دے اہم مرحلے اچ داخل تھی ڳئے ۔ایں ضمن اچ اینکوں دنیا دیاں 8 مؤثر ترین  ویکسینز اچوں 4 ویکسینز گھنݨ اچ کامیابی ملی  اے ۔مطلوبہ ویکسینز اڄوکے سال مرحلہ وار پاکستان پڄ ویسن ، اڄوکے سال 70فیصد آبادی کوں ویکسین لاوݨ دا ہدف مقرر کیتے ۔نیشنل ایمونائزیشن منیجمنٹ سسٹم(نیمز) تے ہݨ تئیں 5لکھ 11ہزار طبی عملہ رجسٹرڈ تھی چکے ،طے شدہ طریقہ کار دے مطابق پہلے مرحلے اچ رجسٹرڈ طبی عملے دی ویکسینشن مکمل کیتی ویسی ویسی ‘کورونا وائرس توں بچݨ کیتے صرف ھک واری ویکسین لاتی ویسی ‘ کورونا ویکسینیشن دے بعد ہک کارڈ جاری تھیسی جیڑھا جو ٻاہرلے ملکاں سفر تے پوری دنیا اچ قابل قبول ہوسی ۔

چین پاکستان دا بھروسے آلا اتے آزمایا ہویا یار اے ‘ دنیا اچ واحد ملک پاکستان اے جیں کوں چین کورونا وائرس توں بچݨ کیتے ویکسین دیاں5لکھ خوراکاں عطیہ کیتن ‘ عطیہ کیتیاں ڳئی ویکسین  فرنٹ لائن ہیلتھ ورکرز کوں لاوݨ دا عمل وفاقی دارالحکومت، چارے صوبیں تے آزاد وجموں کشمیر اتے گلگت بلتستان اچ شروع تھی ڳئے۔ چینی ویکسین سائنو فارم SinoPharm)     اتے  ( Cansino) دیاں,20 20ملین خوراکاں اڄوکے سال اچ مرحلہ وار پاکستان پڄ ویسن ،ٹرائل تھری دے تجربے توں ثابت تھئے جو اے ویکسین 86 فیصد موثر اے۔چین دی سرکاری دوا ساز کمپنی ولوں بݨائی ڳئی کورونا ویکسین سائنو فارم کوں محفوظ رکھݨ کیتے ݙو تے اٹھ ڈگری سینٹی گریڈ درجہ حرارت درکار اے۔

وزیراعظم عمران خان ملک اچ کورونا ویکسینیشن مہم دا باضابطہ آغاز کیتے۔ ایں سلسلے اچ منعقدہ تقریب توں خطاب کریندے ہوئیں وزیراعظم آکھیے جو کورونا ویکسین دی صوبیں اچ برابر تے منصفانہ ونڈ یقینی بݨائی ویسی ۔ انہاں آکھیے جو معاشی سرگرمیاں دے نال تعلیمی ادارے وی کھل ڳئن ، کورونا دے کیس گھٹ تھیندے پئن ، انہاں تاکید کیتی جو وبا توں بچݨ کیتے عوام کوں ماسک دا استعمال تے حفاظتی اقدامات تے عمل درآمد کرݨا چاہیدے ،وزیراعظم آکھیے جو ویکسین دیاں 5 لکھ خوراکاں ݙیوݨ تے چین دے شکرگزار ہیسے تےایں سلسلے اچ تکھے کم کرݨ تے آپݨی ٹیم کوں مبارخ ݙینداں ، ساریں توں پہلے پہلے فرنٹ لائن ہیلتھ ورکرز کوں ویکسین ݙتی ویسی جیڑھے جو کورونا دے مریضاں دی ݙیکھ بھال اتے علاج کریندن ، ایندے بعد وݙی عمر دے لوکاں جنہاں کوں کورونا توں متاثر تھیوݨ دا ݙر اے انہاں کوں ویکسین ݙتی ویسی ۔ وزیراعظم آکھیے جو ہیلتھ ورکرز کیتے ویکسین لواوݨ ٻہوں ضروری اے کیوں جو ساری دنیا اچ ساریں توں ودھ خطرہ ہیلتھ ورکرز کوں ہے ۔

وفاقی وزیر منصوبہ بندی ‘ترقی ‘اصلاحات و خصوصی اقدامات اسد عمر جیڑھے جو نیشنل کمانڈ اینڈ آپریشن سینٹر(این سی او سی) دے چیرمین وی ہن تے انہاں آکھیے جو پاکستان تے چین دے گھاٹے تعلقات ہن ‘ ویکسین عطیہ کرݨ تے چین دے شکر گزار ہیسے ۔ انہاں آکھیے جو ویکسین دے حصول کیتے این سی او سی دا اہم کردار اے ۔امید اے جو صوبائی وزرا اعلی دی قیادت اچ پاکستانی قوم ایں ویکسین توں فیدہ چیسی ۔ انہاں آکھیے جو کورونا دے خلاف اساݙے اصل ہیروز  فرنٹ لائن ہیلتھ ورکرز ہن جنہاں  ٻہوں قربانیاں ݙتن ۔

ویکسینیشن مہم دے تحت  پنجاب، سندھ ‘  خیبرپختونخوا ، بلوچستان، گلگت بلتستان دے وزراء اعلیٰ اتے وزیراعظم  آزاد کشمیر

طبی عملے دی ویکسنیشن دا افتتاح کیتا  ۔ وفاق دیاں ساریاں اکائیاں اچ ہکھے ویلھے طبی عملے دی ویکسینشن کیتی ڳئی ۔

ایندے توں انڄ چین دی پیپلز لبریشن آرمی اتے چینی عوام ولوں پاکستان دی مسلح ݙوج کیتے ویکسین عطیہ کیتی ڳئی اے جیڑھی جو چین دی فوج ولوں پوری دنیا اچ کہیں وی ملک دی فوج کوں ویکسین دا پہلا عطیہ اے۔ آئی ایس پی آر موجب پاک فوج ’’نیشن فرسٹ ‘‘دی روایت کوں برقرار رکھیندے ہوئیں چینی فوج ولوں عطیہ کیتی ڳئی اے ویکسین فرنٹ لائن ہیلتھ ورکرز کیتے قومی ویکسین مہم کیتے عطیہ کرݨ دا فیصلہ کیتے ،پورے ملک اچ  فرنٹ لائن تے کم کریندے ہوئیں قیمتی جاناں بچاوݨ آلا قومی عملہ اصل ہیرو اے ۔ پاکستان دی مسلح افواج ولوں پیپلز لبریشن آرمی اتے چینی عوام ولوں ویکسین عطیہ کرݨ تے دلوں شکریہ ادا کیتا ڳئے ۔

این سی او سی نیشنل ویکسینیشن سٹریٹجی دے تحت ویکسینیشن دا طریقہ کار بݨائے جیں موجب پہلے مرحلے اچ صحت دے عملے کوں ویکسین لاتی ویسی ۔ ݙوجھے مرحلے اچ سٹھ سال یا ایندے توں وݙی عمر دے لوکاں کوںاے ویکسین لاتی ویسی ، مرحلے اچ اٹھارہ سال اتے ایندے توں وݙی عمر دے لوکاں کوں ویکسین ݙتی ویسی ۔حکام فیصلہ کیتے جو 18 سال توں گھٹ عمر دے لوکاں کوں ویسکین کائناں لاتی ویسی ۔کورونا ویکسین دی رجسٹریشن اتے ایندے انتظام دی نگرانی کیتے نیشنل کمانڈ اینڈ آپریشن سینٹر (این سی او سی) ولوں آن لائن پورٹل نیشنل ایمونیزیشن مینجمنٹ سسٹم (این آئی ایم ایس) بݨایا ڳئے ۔او سارے لوکاں جیڑھے جو اپݨے آپ کوں کورونا ویکسین کیتے رجسٹر کراوݨ چاہندن انہاں کوں اے طریقہ کار اپناوݨاں ہوسی ۔اپݨا شناختی کارڈ نمبر اپݨے موبائل فون توں 1166 تے ایس ایم ایس کرو۔ رجسٹریشن کیتے این آئی ایم ایس دی ویب سائٹ دا استعمال وی کیتا ونڄ سڳسی ۔تساݙے  شناختی کارڈ دے موجودہ پتے دے مطابق تساکوں نیڑے ویکسین سنٹر دا پتہ ایس ایم ایس دے ذریعے بھیجا ویسی ۔جݙاں ویکسین دستیاب تھی ویسی تاں رجسٹریشن کراوݨ آلے لوکاں کوں ایس ایم ایس دے ذریعے ھک مخصوص تاریخ اتے ویلھا ݙسا تے ویکسین لاوݨ کیتے سݙیا ویسی تے ایندے نال صارفین کوں ہک کوڈ  وی ملسی ۔جے تساکوں ݙتے ڳئے ویکسین سنٹر تے کیتے نی ونڄ سڳدے توں تساں 1166 تے کال کرتے یا این آئی ایم ایس دی ویب سائٹ تے ونڄ تے اپݨا سنٹر بدلوا سڳدو

۔شہریاں کوں انہاں کیتے مختص کیتی ڳئی ویکسین سنٹر تے  ہی ݙسائی ڳی تاریخ اتے ویلھے تے ونڄݨا ہوسی ۔سارے ویکسین سینٹر تے معلوماتی کاونٹرز بݨائے ڳئن جتھاں ویکسین کیتے آوݨ آلے لوکاں دے ناں ، عمر اتے درجہ حرارت دا اندراج کیتا ویسی ۔ ایندے بعد انہاں دی شناخت دی تصدیق کیتے تصدیق کنندہ ڈیسک دے پاسے بھیجا ویسی جتھاں انہاں دے شناختی کارڈ نمبر اتے ایس ایم ایس تے ملݨ آلے کوڈ دے ذریعے تصدیق کیتی ویسی ۔شناخت دی تصدیق دے بعد انھاں کوں تربیت یافتہ عملے ولوں ویکسین لاتی ویسی ۔ ویکسین لاوݨ دے بعد گھٹ توں گھٹ 30 منٹ کیتے ویکسین ستنٹر اچ ٻلھایا ویسی اتے ایں دوران انہاں لوکاں دی مانیٹرنگ کیتی ویسی جو انہاں اچ کہیں قسم دے سائیڈ افیکیٹس (منفی اثرات) ظاہر نہ تھیون ۔

وزیراعظم دے معاون خصوصی ڈاکٹر فیصل سلطان موجب اسلام آباد اتے سارے صوبیں بشمول آزاد جموں کشمیر اتے گلگت بلتستان اچ فرنٹ لائن ہیلتھ کیئر ورکرز کوں ہکے ویلھے ویکسین لاوݨ دا عمل شروع تھی ڳئے ،۔ انہاں ݙسائے جو پاکستان دی 22 کروڑ آبادی اچ صرف 10 کروڑ لوکاں کوں ویکسین لاتی ویسی۔ اے ویکسین چین دے علاوہ ہنگری ‘ یو اے ای تے ٻئے ملکاں اچ کامیابی نال استعمال تھیندی پئی اے۔ و یکسین 86 فیصد تئیں کارگر ثابت تھی سڳدی اے ۔کوشش اے اڄوکے سال دے چھیکڑی تئیں 70 فیصد لوکاں کوں اے مل سڳے ، ایں ویکسین توں ہک ݙینھ کیتے بخار یا ہلکا درد تھی سڳدے ۔ انہاں ݙسائے جو لوکاں کوں ویکسین ݙیوݨ تے اینکوں یقینی بݨاوݨ کیتے موثر میکنیزم تیار کیتا ڳئے ۔ پورے پاکستان اچ ویکسین سینٹرز بݨائے ڳئن جیڑھے جو ہک ݙینھ اچ 40ہزار لوکاں کوں ویکسین ݙیوݨ دی صلاحیت رکھیندن تے آندے ݙینھاں اچ مزید ودھاراتھیسی، اے  امر وی قابل ذکر اے جو گلوبل ویکسین الائنس انٹرنیشنل (گاوی)  ولوں(Astrazenica ) دیاں 20ملین خوراکاں ‘ عالمی تنظیم ولوں (Covax ) دیاں 30ملین خوراکاں ‘ ݙوجھی چائنیز کمپنی (Cansino ) توں 20توں 30ملین خوراکاں ‘ روسی ساخت دی ویکسین Spuenik پاکستان کیتے منظور تھئی ، انہاں اچوں کجھ ویکسین مل گھنݨ دا فیصلہ تھئے جیں کیتے ایڈوانس بکنگ کر اݙتی ڳئی اے ، انہاں چارے ویکسین دے ٹرائل تھری دے تجربے کامیاب تھیوݨ تے فیدہ تھیوݨ دے بعد پاکستان کیتے گھنݨ دا فیصلہ تھئے ۔

ایں حوالے نال وزیراعظم دے معاون خصوصی صحت ڈاکٹر فیصل سلطان آکھیے جو کووڈ۔19 دی ویکسینیشن رضاکارانہ ہوسی اوتے اساں کہیں وی ویکسین دی خوراک گھنݨ تے مجبور نہ کریسوں ۔ کورونا ویکسین سارے سرکاری ہسپتالاں اچ بلا معاوضہ دستیاب ہوسی جݙاں جو  فرنٹ لائن میڈیکل ورکرز اتے بزرگ شہریاں کیتے ٹیکے لاوݨ کیتے ویکسین دا ہنگامی استعمال شروع کیتا ڳئے ،۔انہاں آکھیے جو ایسٹرا زینکا ویکسین دیاں17 ملین اتے کووایکس ویکسین دیاں چھی ملین خوراکاں مارچ دے چھیکڑ تئیں پاکستان پڄ ویسن ۔انہاں آکھیے جو حکومت 220 ملین لوکاں کیتے کووڈ 19 دی ویکسین مل گھنݨ کیتے 150 ملین ڈالر دے ابتدائی فنڈز مختص کیتن ۔انہاں آکھیے جو پاکستان مزید ویکسین گھنݨ کیتے پہلے ہی مختلف بین الاقوامی کمپنیاں نال رابطے اچ ہے ۔  حکومت 2021 دی پہلے ترائے مہینے اچ 70 فیصد آبادی کوں ویکسین ݙیوݨ کیتے پرعزم اے ۔ کورونا وائرس توں بچݨ کیتے لڳݨ آلی اے ویکسین ہک واری سڳسی تےایندے نال ہی حکومت پاکستان ولوں ہک خصوصی کارڈ جاری تھیسی جیڑھا جو ایں ڳالھ دا ثبوت ہوسی جو مذکورہ بندے کوں ویکسین لڳ چکی اے اتے اے پوری دنیا دے کہیں وی ملک دا سفر کرسڳسی ، ویکسینیشن دا اے کارڈ ہر جاہ تے قابل تصور ہوسی ۔

نیشنل کمانڈ اینڈ آپریشن سینٹر ویکسینیشن دے عمل دی موثر نگرانی کیتے وفاقی سطح تے نیشنل ویکسین ایڈمنسٹریشن اینڈ کوآرڈینشن سیل (این وی اے سی سی ایس) قائم کرݙتے جیں دے نال چارے صوبیں بشمول آزادجموں کشمیر دے صوبائی ویکسین ایڈمنسٹریشن اینڈ کوآرڈنیشن سیل (پی وی اے سی سی ) منسلک ہوسن جݙاں جو صوبائی ویکسین ایڈمنسٹریشن اینڈ کوآرڈنیشن سیل دے نال ضلع تے قائم ڈسٹرکٹ ویکسین ایڈمنسٹریشن اینڈ کوآرڈینشن سیل منسلک ہوسن ۔ایں مانیٹرنگ میکنزم دے قیام دا مقصد ضلعی سطح تئیں مانیٹرنگ دے عمل کوں موثر بݨاوݨ اے تاں جو ویکسینشن دے عمل اچ کہیں وی قسم دی روکاٹ نہ ہووے ۔

پمز ہسپتال اچ ویکسینشن کیتے مقرر کیتی ڳئی فوکل پرسن ارم نوید  آکھیے جو گزریل ݙݙھ مہینے توں ویکسین دے آوݨ دیاں تیاریاں کریندے پیوں ‘ پمز دے 2ہزار ہیلتھ ورکرز کورونا مریضاں دے علاج اچ براہ راست شامل رہ ڳئن انہاں دی رجسٹریشن دا عمل مکمل کر ڳھدا ڳئے۔ سارے ڈاکٹراں ‘پیرا میڈیکل سٹاف اتے معاون عملہ (وارڈ بوائے ‘سینٹری ورکرز ‘ سکیورٹی گارڈ) دے ناں ضلعی انتظامیہ کوں بجھواݙتن ، ایں عمل اچے ہسپتال انتظامیہ کہیں کوں پہلے یا بعد اچ  ویکیسن لاوݨ دا اختیار کائنی رکھیندی ۔جیں دا ناں ضلعی انتظامیہ بھجویسی اینکوں ویکسین لڳ سڳسی ۔

طبی ماہرین امید ظاہر کیتی اے جو پوری دنیا اچ کامیاب اتے چنڳاں فیدہ ݙیوݨ دی حامل ویکسین گھنݨ توں بعد ایندے ٻہوں چنڳے نتیجے ہوسن تے  اللہ تعالیٰ دے فضل نال پاکستان اچ ایں ویکسین دے استعمال توں کورونا وائرس توں بچݨ اچ کافی حد تئیں مدد مل ویسی ۔